Bach na skrzypce solo

Data: 
2012.04.15 17:00
Miejscowość: 
Toruń
Artysta: 
Zbigniew Pilch
BWV 1001

Już wkrótce rusza druga edycja Festiwalu Cichej Muzyki. Zaczynamy od muzyki z najwyższej półki - od II Sonaty i II Partity na skrzypce solo J.S. Bacha. Jak zwykle koncert poprowadzi Piotr Orawski z radiowej Dwójki.

Tegoroczny Festiwal obejmuje 6 imprez muzycznych od kwietnia do grudnia.

Sonaty i Partity Bacha 

Zbiór ten należy do największych Bachowskich arcydzieł instrumentalnych. (…) Sonaty i Partity przenika silna, znamienna dla Bacha tendencja ku nieskończoności.

Bogdan Pociej

Układ sonat i partit jest taki, że po każdej sonacie następuje partita. I w obu nie wiadomo, co najbardziej podziwiać: bogactwo inwencji czy też śmiałość w uzyskiwaniu na skrzypcach polifonii. (…) Z jednego tylko tematu wyczarowuje Bach cały świat

Albert Schweitzer

     Dziś zapewne trudno byłoby nam uznać II Partitę d-moll Johanna Sebastiana Bacha (…) za „kompozycję wirtuozowską” – zbyt wielki jest tu „ciężar gatunkowy” muzyki. Partita słusznie uchodzi za jedno z największych arcydzieł solowej literatury skrzypcowej, a dzięki końcowej Ciacconie - za arcydzieło wręcz legendarne. W czasach Bacha kompozycja musiała jednak sprawiać wrażenie „transcendentalnej”, choćby ze względu na skomplikowaną grę akordową oraz częste występowanie partii polifonicznych. Nie dowiemy się już, jaka była bezpośrednia geneza powstania sześciu solowych Sonat i partit Bacha, wiemy jedynie, że sam Bach był skrzypkiem – i to zapewne znakomitym. Kojarzony dziś głównie jako organista i klawesynista, podczas służby na dworze książęcym w Weimarze grał właśnie na skrzypcach w kapeli Johanna Ernsta. Możemy jedynie przypuszczać, iż podobnie jak swoje dzieła klawesynowe, również te utwory napisał „na pożytek i dla korzystania spragnionej wiedzy muzycznej młodzieży, jak również dla szczególnej rozrywki w tym studio już biegłych”… Najdawniejszy znany autograf Sonat i partit datowany jest na rok 1720, stąd przyjmuje się, że utwory powstały podczas pobytu Bacha w Köthen (1717-1723). Dziś jednak coraz częściej wskazuje się na inną jeszcze możliwość: pierwsze wersje utworów powstać mogły już wcześniej w Weimarze, zaś inspiracją mogły być poznane tam przez Bacha pochodzące z 1696 roku solowe Sonaty wirtuoza skrzypiec Johanna Paula von Westhoffa (1656-1705), którego grę Bach mógł jeszcze podziwiać. II Partita d-moll jest typową barokową suitą, a jej cztery początkowe części układają się wręcz „modelowo”: Allemanda, Corrente, Sarabanda, Giga. To cztery artystyczne stylizacje barokowych tańców, forma prawdziwie „kosmopolityczna”: kolejno taniec niemiecki, francuski, hiszpański (choć o meksykańskim rodowodzie) i angielski. Ale owa „część suitowa” to jedynie przygotowanie późniejszej Ciaccony - monumentalnego łańcucha wariacji, opartych na ostinatowym temacie. Obok słynnej organowej Passacaglii c-moll stanowi ona drugie u Bacha „ukoronowanie” tego typu form muzycznych. Renesans Ciaccony - jak zresztą całego kompletu skrzypcowych Sonat i partit Bacha dokonał się w romantyzmie, choć utwory wydano drukiem już w 1802 roku. Traktowane przez wiele lat jako użyteczny „materiał pedagogiczny”, utwory te znalazły wielkich admiratorów w osobach Roberta Schumanna i Feliksa Mendelssohna – kompozytorów świadomych wielkiego narodowego dziedzictwa muzyki Bacha. Notabene Mendelssohn opracował nawet fortepianowy akompaniament do Ciaccony, którą wykonywał z wielkim skrzypkiem Ferdynandem Davidem. Miało to „wzmocnić wyraz dzieła” – tak przynajmniej w tamtym czasie uważano, bowiem kompozytor, sięgając po dzieło „historyczne”, musiał je (niczym „stojące na niższym szczeblu muzycznego rozwoju”) adaptować do „doskonalszej” współczesności… A później własną transkrypcję Ciaccony na fortepian solo – na lewą tylko rękę! – opracował Johannes Brahms, zaś większą bodaj jeszcze sławę zyskała wirtuozowska parafraza Ferruccia Busoniego, tym razem już dla obu rąk…

Stanisław Kosz

 

Zbigniew Pilch
skrzypce barokowe

II Sonata a-moll BWV 1003
II Partita d-moll BWV 1004 (z Chaconne)

Piotr Orawski (Polskie Radio Dwójka) – słowo
15 kwietnia 2012, godz. 17.00
Ratusz Staromiejski
Sala Mieszczańska

Wstęp wolny