Jak system równomiernie temperowany popsuł harmonię

Książka inicjuje serię 3/2, która prezentować będzie polskie przekłady książek poświęconych muzyce, uzupełniające sposób postrzegania muzyki o ciekawe, rzadziej poruszane aspekty.

                Pierwsza książka w serii, „Jak system równomiernie temperowany popsuł harmonię” Rossa W. Duffina, zgłębia historię strojów w muzyce europejskiej. Jak pisze we wstępie Maciej Kaziński,

książka [ta] to popularyzatorski, wielostronny i bardzo pożyteczny wykład prowadzący czytelnika (przede wszystkim muzyka, lecz i muzykologa – historyka muzyki, akustyka czy stroiciela, ale i czytelnika-humanistę) przez złożone zagadnienia natury dźwięku, harmonii, matematycznych i fizycznych podstaw określania ich wysokości, stosunków między nimi. W prosty i przystępny sposób autor wyjaśnia takie kwestie akustyczne, jak szereg harmoniczny, alikwoty, zależności liczbowe; opisuje zagadnienia związane z intonacją (np. intonacja ekspresyjna Pablo Casalsa), przywołuje pojęcie konsonansu i dysonansu, przedstawia historyczny proces kształtowania się systemów strojenia – od systemu pitagorejskiego stosowanego w europejskim średniowieczu, stroju naturalnego (akustycznie czyste interwały), przez oparty na czystych tercjach, a nie kwintach strój mezotoniczny czyli średniotonowy, do całego, bardzo licznego zbioru sposobów strojenia stosowanych w XVII i XVIII wieku – epoce poprzedzającej XIX-wieczną stopniową standaryzację systemu i ostateczne przyjęcia równomiernej temperacji.

Bardzo jasno i przystępnie wyjaśnione jest samo pojęcie temperacji, poprzedzone prostym matematycznym wytłumaczeniem zjawiska komatu pitagorejskiego (ze zrozumieniem czego mają często trudności nawet muzycy). Autor przypomina też obecne w historii muzyki XVII-XIX wieku rozróżnienie charakterów poszczególnych tonacji, między którymi kontrast był „źródłem przyjemnej różnorodności”. Jednocześnie ujawnia defekty – eleganckiego, jak się uważa – stroju równomiernie temperowanego (obrazowe porównanie tercji wielkiej do słonia). Systematyzuje pojęcia (na przykład „małe” i „duże” półtony). Niewątpliwym atutem książki są źródłowe wypisy dotyczące sposobów strojenia – fragmenty dzieł, traktatów, listów i komentarzy muzyków-praktyków, kompozytorów, teoretyków, budowniczych instrumentów. Fragmenty te są cenne nie tylko jako baza referencji; potwierdzają one tezę autora o tym, jak ważnym polem poszukiwań był system strojenia i temperacji.

[Maciej Kaziński, fragment Wstępu]